Περίπου το 70% των κτιρίων που αναμένονται να υπάρχουν το 2050 έχουν ήδη ανεγερθεί, λαμβάνοντας υπ'όψη τους τρέχοντες ρυθμούς κατασκευής, κατεδάφισης και ανακαίνισης σε όλη την Ευρώπη. Η πορεία που έχει χαράξει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι κατά την προσεχή δεκαετία απαιτείται αύξηση €200 δις στα μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης των εκπομπών ρύπων άνθρακα μέχρι το 2050. Αυτή η αύξηση θα συμβάλει στον περιορισμό των εισαγόμενων ενεργειακών πόρων της ΕΕ. Επιπλέον, μια τέτοια επένδυση θα βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και θα αυξήσει την αξία των ακινήτων.
Όσον αφορά τη διαδικασία, τα έργα ανακαίνισης εξελίσσονται μέσω μιας σειράς σταδίων, δηλαδή προ-σχεδιασμός, αρχικός σχεδιασμός, τελικός σχεδιασμός και υλοποίηση.
Δεν είναι όλες οι σχεδιαστικές λύσεις εφαρμόσιμες ούτε θα πρέπει να ληφθούν υπ'όψη σε καθένα από αυτά τα στάδια. Μερικές μπορεί να αξιοποιηθούν/εφαρμοστούν νωρίτερα και άλλες αργότερα.Ο έγκαιρος προγραμματισμός μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες για επενδύσεις στον τομέα της ανακαίνισης κτιρίων. Η ανακαίνιση, σε αντίθεση με την κατεδάφιση και ανέγερση νέων κτιρίων, σημαίνει ότι διατηρείται ανέπαφη η αρχιτεκτονική κληρονομιά μιάς πόλης, ενώ παράλληλα ανοίγει ο δρόμος προς την εκπλήρωση των δεσμεύσεων όσον αφορά τους στόχους εξάλειψης των ρύπων άνθρακα της ΕΕ κάθε κυβέρνησης για το 2050. Το τελευταίο μπορεί να επιδιωχθεί περαιτέρω με καλύτερη προοπτική αφού εξεταστούν τα ακόλουθα δεδομένα:
- Το δομημένο περιβάλλον καταναλώνει σήμερα περίπου το 40% των υλικών που εξορύσσονται παγκοσμίως.
- Τα απορρίμματα κατεδάφισης και ανέγερσης αντιπροσωπεύουν μία από τις μεγαλύτερες ροές απορριμμάτων.
- Τα κτίρια είναι υπεύθυνα για το 39% όλων των εκπομπών ρύπων άνθρακα στον κόσμο.
- Το 28% αφορά εκπομπές λειτουργίας (μηχανικός αερισμός, θέρμανση, ψύξη και δροσισμός χώρου, φωτισμός, ζεστό νερό χρήσης κλπ)
- Το 11% σχετίζεται με ενσωματωμένες εκπομπές άνθρακα και άμεσα μετρήσιμες εκπομπές που σχετίζονται με τις διαδικασίες ανέγερσης-συντήρησης, τον ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό και τα οικοδομικά υλικά καθ'όλη τη διάρκεια ζωής του κτιρίου.
- Τα νεόδμητα κτίρια ευθύνονται για τα υψηλά αρχικά αποτυπώματα άνθρακα λόγω της εξόρυξης αυξημένων ποσοτήτων πρώτων υλών, μεταφοράς τους και της ανέγερσης του κτιρίου από το μηδέν, όπως φαίνεται στην παρακάτω ανάλυση:
- 0,6% εσωτερική τοιχοποιία και πόρτες
- 1.2% επίπλωση, φωτισμός, εντοιχισμένες οικιακές συσκευές, λοιπός εξοπλισμός
- 5,0% στέγη
- 8,8% εξωτερική τοιχοποιία, κουφώματα
- 12,4% εσωτερικά τελειώματα, τοιχοποιία, επιστρώσεις δαπέδων, επιχρίσματα τοίχων
- 13,6% ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός
- 14,2% όροφοι
- 19,6% θεμέλια - υπόγειοι χώροι
- 24,5% σκελετός
- Μια ριζική ανακαίνιση μπορεί να έχει λειτουργικά κόστη που δεν απέχουν εκείνων ενός νεόδμητου.
- Το 60% των ενσωματωμένων ρύπων άνθρακα στα κτίρια συνδέεται με τα θεμέλια-υπόγειους χώρους, το σκελετό, τους ορόφους και την οροφή.
Η Πρωτοβουλία Ενεργειακού Μετασχηματισμού του Λονδίνου (LETI) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, κάθε νέο κτίριο θα πρέπει να έχει ενσωματωμένους ρύπους άνθρακα που να μην υπερβαίνουν τα 600 kgCO2e/m2 (έχοντας υπ'όψη ότι οι ενσωματωμένοι ρύποι άνθρακα ενός κτιρίου επαγγελματικής χρήσης είναι 1000-1500).
Στην περίπτωση ενός νεόδμητου, ο σκελετός και οι ποσότητες θεμελίων και υπογείων χώρων σε σκυρόδεμα, χάλυβα και αλουμίνιο αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο του ενσωματωμένου άνθρακα όπως παρουσιάζεται στην ακόλουθη εικόνα (ανάλυση άνθρακα σε ένα τυπικό κτίριο γραφείων).
Δεν υπάρχουν επιβαρύνσεις στην ενεργειακή απόδοση στις ριζικές ανακαινίσεις που διατηρούν ανέπαφα τα θεμέλια, υπόγειους χώρους και λοιπούς ορόφους, όπως επιβεβαιώνει επίσης το πρότυπο Enerphit.
Η πόλη του Λονδίνου προχώρησε σε ένα νέο προσχέδιο για το Λονδίνο (υπό διαβούλευση) που αναπροσαρμόστηκε τελευταία φορά τον Ιούλιο του 2019. Αυτό δίνει προτεραιότητα πρώτα στην διατήρηση και έπειτα στην ανακαίνιση όπως παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα που απεικονίζει τις αρχές της κυκλικής οικονομίας στον κτιριακό τομέα.
Όπως παρατηρούμε, στα επιχειρηματικά μοντέλα κυκλικής οικονομίας, τα απορρίμματα αποκτούν καθοριστικό ρόλο ως πηγή πρώτων υλών και ενέργειας.
Σε αυτά τα μοντέλα οι αρχές σχεδιασμού κτιρίων και η ιεράρχησή τους επαναξιολογούνται:
· Τα κτίρια διαχωρίζονται σε στρώματα στα οποία περιλαμβάνονται ξεχωριστά σε κάθε στρώμα ορισμένα τους χαρακτηριστικά, συστήματα, υλικά.
· Η προσαρμοστικότητα αποτελεί πλέον κυρίαρχο παράγοντα.
· Επίσης η αξιοποίηση όλων των υλικών που προηγουμένως θα κατέληγαν στα σκουπίδια.
· Όλα τα συστήματα είναι πλέον σχεδιασμένα να μπορούν εύκολα να αποσυναρμολογηθούν.
· Τα υλικά είναι κατάλληλα επιλεγμένα ώστε να έχουν το ελάχιστο περιβαλλοντικό αντίκτυπο.Αναλυτικότερα, προτεραιότητα δίνεται πλέον, πρώτα στην διατήρηση των κτιρίων ως έχουν, ύστερα στην αναδιοργάνωσή τους με αξιοποίηση των υπαρχόντων συστημάτων και του κελύφους τους, σε επόμενη 'στρώση του κρεμμυδιού' έρχεται η ανακαίνιση, μετά η περισυλλογή και επαναχρησιμοποίηση, στη συνέχεια η ανακατασκευή και ως τελευταία επιλογή έρχεται η ανακύκλωση ή κομποστοποίηση υλικών και συστημάτων. Η επόμενη στρατηγική χωροταξικής ανάπτυξης του Λονδίνου απαιτεί:
- Μια δήλωση κυκλικής οικονομίας που θα παρουσιάζει πώς επαναχρησιμοποιούνται ή ανακτώνται προϊόντα, υλικά, συσκευές και άλλα συστήματα για το εκάστοτε προτεινόμενο έργο.
- Μια εκτίμηση κόστους του κύκλου ζωής σχετικά με τους ενσωματωμένους ρύπους άνθρακα καθώς επίσης αυτούς που προκύπτουν κατά τη λειτουργία.
Εν τω μεταξύ, το Βασιλικό Ινστιτούτο Βρετανών Αρχιτεκτόνων (RIBA) δήλωσε ότι πλέον καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να δοθεί ως κίνητρο η μείωση του φόρου στο 5% όπως άλλωστε συμβαίνει με τα νεόδμητα εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα .
Επιχειρηματικά, το βασικό πλεονέκτημα μιας ανακαίνισης εν συγκρίσει με την ανέγερση νεόδμητου είναι ότι συνήθως μπορεί να ολοκληρωθεί πολύ συντομότερα, πράγμα που σημαίνει επίσης χαμηλότερο ρίσκο όσο αφορά προθεσμίες και ημερομηνίες παράδοσης του έργου. Η ανέγερση ενός νέου κτιρίου θα μπορούσε να διαρκέσει συχνά πέντε ή περισσότερα χρόνια από την έναρξη εργασιών έως την περάτωση και παράδοση στην αγορά. Σε ένα τέτοιο χρονικό διάστημα βέβαια οι απαιτήσεις συνθηκών άνεσης στους εσωτερικούς χώρους στον οικιακό και εργασιακό τομέα ενδέχεται να έχουν γίνει υψηλότερες και η τεχνολογία να έχει προχωρήσει αξιοσημείωτα.
Στην Ελλάδα με βάση τα ακόμη επίκαιρα στοιχεία του 2011 (από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία), λόγω της πολύ περιορισμένης κινητικότητας των κατασκευών στον κτιριακό τομέα τα χρόνια της κρίσης, ο αριθμός των κτιρίων συνολικά εκτιμάται ότι υπερβαίνει ελαφρώς τα 4 εκατομμύρια. Ο αριθμός των κτιρίων που κατασκευάστηκαν πριν από το νόμο υποχρεωτικής θερμομόνωσης το 1980 είναι 60% (βάσει έρευνας της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας όσο αφορά την κατανάλωση ενέργειας του 2012) όπου οι κατοικίες περιλαμβάνουν περίπου το 79% και τα υπόλοιπα κτίρια είναι επαγγελματικής χρήσης. Οι κατοικίες βάσει σημερινών δεδομένων με ενεργειακή απόδοση μεταξύ «H-E» αποτελούν το 67%. Παρά το γεγονός ότι τα ελληνικά νοικοκυριά καταναλώνουν περιορισμένη ενέργεια σε σύγκριση με την υπόλοιπη ΕΕ, όταν σταθμίσουμε το ξηρό και θερμό κλίμα που επικρατεί, η Ελλάδα πέφτει από την 6η στην 17η θέση.
Με ελάχιστα νεόδμητα να έχουν ενεγερθεί ή ριζικές ανακαινίσεις να έχουν πραγματοποιηθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, (έχουν προστεθεί περίπου 15-20%) τα κτίρια στην Ελλάδα κατά κοινη ομολογία βρίσκονται σε αρκετά άσχημη κατάσταση.
Βρισκόμαστε λοιπόν προφανώς εμπρός μιάς μεγάλης ευκαιρίας για εξοικονόμηση ενέργειας και μείωσης ρύπων άνθρακα μέσω της ανακαίνισης του γερασμένου μας υφιστάμενου κτιριακού αποθέματος. Σήμερα πρέπει περισσότερο από ποτέ να εμπλακούμε όλοι του χώρου αυτού και να βοηθήσουμε τον δήμαρχο Αθηναίων με την απορρόφηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης από υποπρογράμματα σαν το 'Environmental and Climate Action Plan' του προγράμματος 'Life' προς την επίτευξη των περιβαλλοντικών μας δεσμεύσεων όσο αφορά τις εκπομπές ρύπων άνθρακα των κτιρίων του 2050.
Τον Αύγουστο του 2020 ανακοινώθηκαν νέες επιχορηγήσεις από τον Έλληνα Υπουργό Περιβάλλοντος μέσω του προγράμματος Εξοικονομώ-Αυτονομώ. Αυτό προσφέρει 850 εκατομμύρια ευρώ για την αναβάθμιση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων κατοικιών (θα ακολουθήσει περαιτέρω υποστήριξη μέσω του ταμείου ανάκτησης) με επιπλέον 600 εκατομμύρια που θα προσφερθούν σε εταιρείες για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Αναλυτικότερα, οι επιχορηγήσεις θα καλύψουν μεταξύ 50-65% κάθε επένδυσης ανάλογα με το εισόδημα (εισόδημα έως 30 χιλ. ευρώ) καλύπτοντας επίσης υψηλότερα εισοδήματα σε ορισμένο βαθμό. Ένα επιπλέον 10% προσφέρεται για τα έτη 2020-21 λόγω του κορονοϊού και ένα ακόμα 10% σε σπίτια που αναβαθμίζουν την ενεργειακή τους απόδοση από βαθμό "Z"-"H" σε "B". Η συνολική οικονομική στήριξη διπλασιάζεται με επιδοτήσεις να καλύπτουν επενδύσεις έως 50.000 ευρώ.
Στο νέο πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας και αποανθρακοποίησης περιλαμβάνονται τα φωτοβολταϊκά στις στέγες, τα συστήματα ελέγχου/αυτοματισμοί φωτισμού και εσωτερικού μικροκλίματος, η αποθήκευση ενέργειας και τα σημεία ηλεκτροδότησης ηλεκτρικών αυτοκινήτων και ποδηλάτων, αφού πρωτίστως αξιολογηθούν και συμπεριληφθούν στην ανακαίνιση, μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας τα οποία εξασφαλίζουν σε ένα κτίριο να επιτύχει βαθμολογία ενεργειακής απόδοσης B+ ή καλύτερη. |
